دبیر انجمن هوافضای ایران در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان»، فرشاد پازوکی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات و دبیر انجمن هوافضای ایران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره اثر رفع تحریم‌های تسلیحاتی بر فضای آکادمیک کشور گفت: «در وهله اول باید منتظر ماند و دید در بحث فروش سلاح، چه ادواتی را به ما می‌فروشند که بتوانیم در حد همان تجهیزات تحقیقات علمی‌مان را دنبال کنیم. با این‌حال متاسفانه در دولت فعلی تحقیقات مربوط به صنایع نظامی بالاخص در حوزه هوافضا چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، از این‌رو تصور نمی‌کنم تا پایان دولت فعلی رفع تحریم‌های تسلیحاتی تاثیر چندانی در حوزه تحقیقات مراکز آکادمیک درحوزه نظامی داشته باشد.»
او با بیان اینکه بودجه سال 1400-1399 دانشگاه‌ها تصویب شده است، ادامه داد: «با توجه به این مساله فکر نمی‌کنم حداقل تا بودجه بعدی تغییری را در زمینه پژوهشی شاهد باشیم. از سوی دیگر امروز با توجه به شرایط کرونا دانشگاه‌ها کمی از هم گسیخته شده‌اند، چراکه اساتید و دانشجویان یکدیگر را نمی‌بینند و با توجه به اینکه بستر اینترنتی کشور نیز به خارج از کشور وابسته است، عملا نمی‌توانیم بسیاری از تکنولوژی های سری را ازطریق این بستر انجام دهیم و اینها موانع بزرگی در حوزه تحقیقات نظامی به‌شمار می‌روند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات درباره توان جامعه دانشگاهی کشور درحوزه مهندسی معکوس ادوات نظامی اظهار داشت: «تجربه سالیان قبل نشان داده که دانشگاهیان می‌توانند همیشه پیش‌قدم باشند و کارهای بزرگی را انجام دهند اما قطعا تحقق این مساله نیازمند تخصیص بودجه از طرف دولت و همچنین جدی گرفته شدن آنهاست و تنها در این‌صورت می‌توان گفت که طبیعتا موفق خواهیم بود. به‌عبارت دیگر بحث مهندسی معکوس گام‌های مختلفی را شامل می‌شود که ریسرچ قدم اول این کار خواهد بود. طبیعی است که پایه اول هر کار تحقیقات خواهد بود و بعد از آن بحث توسعه، تست آزمایش نمونه اولیه و ارزیابی محصول خواهد بود و تا زمانی که در قدم اول هزینه کافی انجام نشود، عملا ادامه کار امکان‌پذیر نیست.»
دبیر انجمن هوافضای ایران با تاکید بر اینکه قطعا برای انجام تحقیقات باید علاوه‌بر جدی گرفتن دانشگاه‌ها، برای این مهم بودجه نیز درنظر گرفته شود، تصریح کرد: «مراکز نظامی کشور دارای پژوهشکده‌هایی هستند که در آنها فارغ‌التحصیلان همین دانشگاه‌ها حضور دارند، از این‌رو اگر کار پژوهش را از دانشگاه‌ها شروع نکنیم، شاید چندان راه به‌جایی نبریم. یکی دیگر از مسائلی که باید مدنظر قرار بگیرد اینکه اعضای این پژوهشگاه‌ها نیز یک روزی بازنشسته می‌شوند و باید علاوه‌بر تزریق نیروی جدید، تفکرات جدید و به‌روز نیز به این مراکز تزریق کرد که قطعا این به‌روز بودن تنها در فضای دانشگاه‌ها وجود دارد. طبیعی است که در مراکز نظامی به‌دلیل محدودیت‌هایی که با آنها روبه‌رو هستند، به‌صورت محدود می‌توانند به تحقیقات روز دسترسی داشته باشند، درحالی‌که دانشگاه‌ها چنین محدودیتی را ندارند.»
در حوزه مدیریت کنترل پروژه‌های نظامی مشکل داریم
پازوکی با بیان اینکه یک محقق نظامی نمی‌تواند به تحقیقات جدید همانند یک محقق دانشگاهی دسترسی داشته باشد، افزود: «بزرگ‌ترین مشکل ما در حوزه ارتباط مراکز نظامی با دانشگاه‌ها بحث‌های مربوط به مهندسی سیستمی یا همان مدیریت کنترل پروژه است. به‌عبارت دقیق‌تر در کشورهای دیگر یک پروژه نظامی که طبیعتا جزء پروژه‌های سری نیز محسوب می‌شود، به‌صورت پروژه‌های کوچک تعریف شده و هرکدام از این پروژه‌ها بعد از شناسایی پژوهشگران در دانشگاه‌های مختلف به آنها واگذار می‌شود؛ ازاین‌رو پژوهشگرانی که در آن پروژه فعال هستند هیچ‌کدام نمی‌دانند که درنهایت قرار است چه محصولی تولید شود و بعد از اینکه هریک از پروژه‌های کوچک به مرحله نهایی رسید، مدیریت نهایی پروژه آن را به نتیجه قطعی می‌رساند، اما ما چنین مدیریتی را در کشور نداریم. در اصل مراکز نظامی ما قابلیت خرد کردن پروژه‌ها را ندارند تا بتوانند آنها را به‌صورت جزء‌به‌جزء در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهند.»
نقشه جامع علمی کشور، قانون محسوب نمی‌شود
او در توضیح بیشتر این مساله گفت: «در صنایع نظامی‌مان یا اصلا افرادی را ندارند که پروژه‌های کلان را به پروژه‌های خرد تبدیل کنند و یا تعدادشان بسیار محدود است؛ افرادی که بتوانند با خرد کردن پروژه‌ها، بخش‌های مختلف آن را دراختیار دانشگاه‌ها بگذارند، به همین دلیل شاهد هستیم که نهایتا یک مرکز نظامی با یک دانشگاه و یا یک عضو هیات‌علمی خاص قرارداد می‌بندد و درنهایت پروژه به خلق محصول منجر نمی‌شود، بلکه اطلاعات تحقیقاتی را تحویل می‌گیرند و برای تبدیل آن به یک تکنولوژی زمان زیادی نیاز است، این مهم باعث شده تحقیقات دانشگاهی ما آنچنان که باید در راستای خواسته‌های صنعت نباشد. شخصا نمره قبولی به ارتباط دانشگاه‌ها و مراکز صنعتی نمی‌دهم و واقعیت تلخ در کشور ما آن است که محقق صنعتی ما دانشگاه را قبول ندارد و درمقابل دانشگاه نیز این محقق را قبول ندارد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات درباره اثرگذاری نقشه جامع علمی کشور در پیشبرد اهداف مراکز نظامی توسط دانشگاهیان بیان داشت: «سوال این است که آیا این نقشه قانون محسوب می‌شود؟ ما قوانین زیادی داریم که توسط مجلس تصویب می‌شود و قطعا قانون ضمانت اجرایی دارد اما سند چنین ویژگی‌ای ندارد. در اصل سند نقشه جامع علمی کشور یک پیشنهاددهنده محسوب می‌شود، درحالی‌که با قانون می‌توان دستگاه‌های مربوطه را ملزم به پاسخگویی کرد. تا زمانی که این سند ضمانت اجرایی نداشته باشد، نمی‌توان به آن قانون گفت و عملا بودن این سند نیز چندان تفاوتی در حوزه عمل نخواهد داشت، چراکه به‌‌هیچ‌وجه نمی‌توان براساس آن از مراکز نظامی سوال کرد که چرا در بازه زمانی مشخص فلان پروژه را اجرا نکرده و با دانشگاه‌ها همکاری نداشته‌اند، همچنین این کار را با دانشگاه‌ها نیز نمی‌توان انجام داد، چراکه باز تاکید می‌کنم سندی که ضمانت اجرایی نداشته باشد، قانون تلقی نمی‌شود.»
به بازنگری رشته‌های دانشگاهی در حوزه‌های مختلف نیاز داریم
دبیر انجمن هوافضای ایران درباره نیاز به بازنگری در رشته‌های مختلف مرتبط با صنعت نظامی اظهار داشت: «قطعا نیاز به این کار وجود دارد، چراکه بسیاری از سرفصل‌های دروس دانشگاهی امروز ما مربوط به 30 تا 40 سال پیش است. سوال این است که آیا تکنولوژی روز در دنیا مربوط به 30 سال گذشته است؟ قطعا جواب به این سوال منفی خواهد بود. از سوی دیگر تکنولوژی به‌صورت روزانه درحال پیشرفت است اما ما همچنان براساس 40 سال پیش درحال آموزش رشته‌ای مانند طراحی مهندسی هستیم؛ با اینکه قطعاتی که امروزه ساخته می‌شود، بسیار جدیدتر از آن زمان است. حتی معتقدم باید به‌طور مثال رشته‌ای به اسم طراحی و ساخت موبایل هم در دانشگاه‌های خود داشته باشیم، چراکه این وسیله امروزه خود صاحب تکنولوژی خاص به خودش است. در اصل دروس ما برای سال‌های گذشته است، درحالی‌که امروزه دانش موجود در جهان به‌روز است.»
پازوکی یادآور شد: «واقعیت این است که آنچه امروز در زندگی روزمره مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد در ابتدا در صنعت نظامی مورد استفاده قرار گرفته و بعد از آنکه استفاده از آن در این مرکز منسوخ شده، به زندگی عامه راه یافته است. به‌طور مثال اینترنت نیز در ابتدا در صنایع دفاع آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفت اما بعدا به عموم جامعه رسید. در اصل تکنولوژی‌ای که امروز در دنیا وجود دارد، به‌خاطر جنگ‌جهانی دوم است و بعد از پایان این جنگ بود که بشر به این میزان از پیشرفت رسید. نگاه کنید صنعت هوافضای دنیا مدیون آلمانی‌هاست، چراکه این کشور باعث پیشرفت این حوزه اعم از موشک و هواپیما شده و درحقیقت جنگ‌ها به تحقیقات و نیازسنجی انسان‌ها سرعت می‌بخشد. صنایع نظامی هر تکنولوژی را که عمرش برای آنها به پایان می‌رسد و در اصل به تکنولوژی جدیدتری می‌رسند، تجاری‌سازی کرده و آن را به دست عامه مردم می‌رسانند.»
او با بیان اینکه صنعت نظامی ما نیز باید به‌قدری پیشرفت کرده و مستقل عمل کند که بتواند در آینده در مباحث تکنولوژی نیز اثرگذار باشد و معتقدم اولویت برای پیشرفت این حوزه، ورود مراکز نظامی خواهد بود، گفت: «پیشرفت کشور در حوزه‌هایی مانند موشک دلایل اجتماعی دارد، چراکه در زمان جنگ ما چون موشکی نداشتیم و اکثر سلاح‌هایمان مربوط به توپخانه و نیروی هوایی بود، به آن نیاز پیدا کرده بودیم. به‌عبارت دقیق‌تر زمانی که در آن برهه رژیم بعث شهرهای ایران را با موشک هدف قرار می‌داد، ما نمی‌توانستیم به آن پاسخ دهیم و همین مساله باعث شده بود نیاز به موشک در زمان جنگ احساس شود و به همین دلیل در دهه 70 سرمایه‌گذاری زیادی را در این حوزه انجام داده و تمام تمرکز تحقیقاتی کشور را در حوزه صنایع موشکی قرار دادیم، در همین راستا پژوهشکده‌هایی را ایجاد کردیم تا جایی که امروز در صنعت موشکی به‌قدری پیشرفت کرده‌ایم که جزء 6 کشور اول دنیا هستیم و قطعا دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، پژوهشگاه‌ها و صنایع نظامی همگی در این راستا قرار گرفته‌اند.»
جزء 11 کشور اول دنیا در باشگاه فضایی قرار داریم
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات اظهار داشت: «در اواخر دهه 70 نیز به این نتیجه رسیدیم که صنایع موشکی بازخورد دیگری هم دارد و می‌توان براساس آن ما وارد صنایع فضایی شده و پرتاب‌کننده‌ها را نیز بسازیم، به همین دلیل کار را شروع کردیم تا جایی که درنهایت توانستیم ماهواره امید را به فضا پرتاب کنیم؛ خوشبختانه درحال‌حاضر جزء 11 کشور اول در باشگاه فضایی دنیا قرار گرفته‌ایم، البته امروزه در حوزه ساخت پهپاد نیز جزء کشورهای پیشرو هستیم و قطعا همه این اتفاقات به‌خاطر آن بود که نیاز به این مساله را احساس کردیم. بااین‌حال ما هنوز در برخی صنایع مانند صنعت هوایی غیرنظامی این نیاز را حس نکرده‌ایم و به همین دلیل می‌بینیم که امروزه ناوگان هوایی ما فرسوده شده است.»
دبیر انجمن هوافضای ایران با بیان اینکه هنوز در حوزه ساخت جنگنده علی‌رغم ساخت چند نمونه، فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داریم، تصریح کرد: «دلیل این مساله نیز آن است که به‌طور کلی درخصوص طراحی هواپیما اعم از مسافربری، جنگنده و حتی هواپیمای سبک در کشور هزینه نکرده‌ایم، درحالی‌که نه‌تنها این حوزه برای کشور درآمدزا خواهد بود، بلکه می‌تواند قدرت دفاعی کشور را نیز افزایش دهد. به‌عبارت دیگر هنوز صورت‌مساله این حوزه برای دانشگاه‌ها تعریف نشده که این مراکز بخواهند در آن ورود کنند، درحالی‌که در دهه 70 برای صنایع موشکی و حتی بعدتر در حوزه هوافضا برای دانشگاه‌ها صورت‌مساله تعریف شده بود و نتایج آن را نیز امروز می‌بینیم.»
پازوکی افزود: «امروزه در حوزه موشک و صنایع فضایی که به صنایع نظامی تعلق دارند، توانسته‌ایم دست برتر را داشته باشیم؛ همچنین در حوزه نظامی دریا و تا حدی در زمین در مباحثی مانند ساخت تانک و... نیز به موفقیت‌هایی دست پیدا کرده‌ایم، اما قطعا توان اصلی ما در حوزه نظامی همان بحث موشکی خواهد بود تا جایی که امروز می‌بینیم بسیاری از کشورها از قدرت بازدارندگی موشکی کشور وحشت دارند و به همین دلیل به‌سمت خرید تجهیزات نظامی از دیگر کشورها روی آورده‌اند.»
او بیان داشت: «تا زمانی که ارتباط صنعت نظامی کشور با دانشگاه‌ها هماهنگ نباشد، نمی‌توان به مرحله صادرات تجهیزات و ادوات نظامی رسید، چراکه دانشگاه اصلا جای صنعت نیست، بلکه مامن اصلی برای تحقیقات علمی به شمار می‌رود، البته درست است که دانشگاه می‌تواند نمونه‌های مختلف هر محصولی را بسازد، اما این نمونه‌ها باید دراختیار صنایع نظامی قرار بگیرند تا توسط خود این صنایع، توسعه داده شده و آن را در تعداد انبوه تولید کرده و بعد از آن اقدام به صادرات کنند. به‌عبارت دیگر دانشگاه جایی برای بازرگانی نیست، بلکه وظیفه اصلی‌اش آموزش، پژوهش و تحقیقات است و هیچ دانشگاهی قابلیت تولید انواع و اقسام محصولات را ندارد. شرکت‌های دانش‌بنیانی در دل دانشگاه‌ها راه‌اندازی شده و اقدام به تولید محصول می‌کنند، اما در حوزه نظامی هیچ شرکت دانش‌بنیانی وجود ندارد که موشک تولید کند، این مساله تنها مختص ایران هم نیست بلکه در کل دنیا چنین فعالیتی مرسوم نیست.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات افزود: «دانشگاه‌های آمریکایی با صنایع نظامی آن کشور همکاری می‌کنند، اما اینطور نیست که این دانشگاه‌ها خودشان اقدام به تولید محصول نظامی کنند، بلکه تحقیقات‌شان را در اختیار شرکت‌های فعال در این حوزه قرار می‌دهند. در داخل کشور نیز شرکت‌های دانش‌بنیان نهایتا بخش‌های مختلفی از یک محصول نظامی را تولید می‌کنند، اما درنهایت این دولت است که باید از آنها حمایت کند. بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف مانند دارو و... می‌توانند اقدام به تولید محصول کنند، اما در حوزه نظامی شرایط متفاوت است؛ ازاین‌رو شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه باید زیرمجموعه مراکز و ارگان‌های نظامی قرار بگیرند تا توسط آنها حمایت شوند.»
دبیر انجمن هوافضای ایران با تاکید بر اینکه کارهای نظامی، فعالیت گرانی تلقی می‌شوند، خاطرنشان کرد: «از آنجا که تکنولوژی به‌کاررفته در تجهیزات نظامی، جزء تکنولوژی‌های هایتک محسوب می‌شود، قطعا فعالیت در چنین حوزه‌ای نیز هزینه‌های زیادی را می‌طلبد و با توجه به اینکه کشور‌مان در شرایط تحریم قرار دارد و نمی‌توانیم بسیاری از محصولات را وارد کنیم، هزینه فعالیت در این زمینه بسیار بالا خواهد بود.
از سوی دیگر باید به این مساله توجه ویژه داشت که نطفه هر پروژه‌ای در بخش تحقیقات آن بسته می‌شود و در همین راستا باید هزینه‌های تحقیق در حوزه نظامی را برای دانشگاه‌ها افزایش داد؛ بااین‌حال متاسفانه چنین هزینه‌ای امروزه در ارتباط با جامعه آکادمیک کشور برای بخش نظامی پرداخت نمی‌شود.»
مطالب پیشنهادی
